“ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ”: Επίκαιρο Άρθρο των Αδελφών Καλαλούγκα γραμμένο πριν...21 χρόνια

Ένα άρθρο γραμμένο πριν από 21 ολόκληρα χρόνια έχει γράψει ο Μιχάλης Καλαλούγκας και έχει «ντύσει» με τις φωτογραφίες του ο Βασίλης Καλαλούγκας. 

Το καταπληκτικό αυτό άρθρο μιλάει για “ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ” που κατά περίεργο τρόπο έχουν έρθει τελευταία στην .. επικαιρότητα.

Άραγε το άρθρο αυτό των αδερφών Καλαλούγκα ήταν «προφητικό;» ή μήπως η αγάπη που έχουν για τη Νότια Εύβοια και τα Στύρα είναι τόσο μεγάλη που ξεπερνάει τα όρια της «κοντόφθαλμης» καθημερινότητας;

Τότε, όταν ο Μιχάλης και ο Βασίλης μιλούσαν για “ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ” ή προέβαλαν με δικά τους βιβλία και ρεπορτάζ σε κρατικά κανάλια τηλεόρασης τα ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΑ,  είχαν χαρακτηριστεί από «κάποιους ξύπνιους» της περιοχής, ως γραφικοί, τρελοί, που δεν ξέρουν τι λένε.

Σήμερα όμως μετά από 21 χρόνια η ίδια η ζωή απέδειξε πως όχι μόνο ήξεραν τι  έλεγαν αλλά έβλεπαν και πολύ μακριά.

Διαβάστε τι έγραφαν οι Αφοι Καλαλούγκα .. οι «γραφικοί» τότε...

Κάνοντας μία αναδρομή στο αρχείο μου με τα άρθρα που έχω δημοσιεύσει για τον τόπο μας (σύνολο 326) βρήκα ένα επίκαιρο: “ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ” 

Ένα άρθρο που δημοσίευσα πριν από 21 χρόνια στο περιοδικό ΟΞΥΓΟΝΟ (εικόνες γνώσης και εξέλιξης από τις χώρες του κόσμου – Εξειδικευμένο περιοδικό για τη βιόσφαιρα) τον Σεπτέμβριο του 2000!.. 

Το ίδιο άρθρο είχε δημοσιευθεί και στον τοπικό τύπο όπως στην εφημερίδα ¨ΠΑΝΕΥΒΟΪΚΟΝ ΒΗΜΑ” και στο λαογραφικό περιοδικό “ΕΥΒΟΪΚΟ ΧΩΡΙΟ” Τότε τα μάτια και τα αυτιά όλων ΗΤΑΝ ΚΛΕΙΣΤΆ! Σήμερα, μετά από 21 χρόνια πόσο επίκαιρο είναι;......

"ΚΑΡΥΣΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΥΡΙΑ ΛΙΘΟΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ 

Φωτογραφία: Βασίλης Καλαλούγκας Κείμενα: Μιχάλης Καλαλούγκας 

Απ’ την μακρινή αρχαιότητα ήταν γνωστό ότι το υπέδαφος της Νότιας Εύβοιας ήταν πλούσιο σε πετρώματα και ορυκτοί πλούτο. Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνουν ακόμα και σήμερα τα μάρμαρα της ευρύτερης περιοχής που εκτείνεται από τα Στύρα και το Μαρμάρι ώς της δυτικές υπόρειες του όρους Οχη στην Κάρυστο. Τα μάρμαρα αυτά ήταν γνωστά ώς Καρυστία και Στυρία λίθος. Ήταν περιζήτητα για την ωραιότητα τους ιδίως οι μονόλιθοι κίονες μεγάλων διαστάσεων. 

Τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για τη διακόσμηση και ορθομαρμάρωση ναών, θεάτρων, βιβλιοθηκών, δημοσίων ιδιωτικών κτιρίων και για πλακοστρώσεις δαπέδων (οι γνωστές μας πλάκες Καρύστου). Το πρασινόλευκο χρώμα με τις σμαραγδοπράσινες ταινίες (λόγω παρουσίας φύλλων χλωρίτη) φέρεται στο διεθνές εμπόριο με τη λατινική του ονομασία cipollino που σημαίνει «κρεμμυδάκι» διότι μοιάζει με την επιφάνεια μιάς κατά μήκους τομής φρέσκου κρεμμυδιού. Τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων (Στράβων, Πλίνιος) έχουν εκτεταμένες αναφορές για την εξόρυξη και εμπορική εκμετάλλευση της Καρυστίας και Στυρίας λίθου. Επικράτησε δε να ονομάζονται Καρυστινά όλα τα μάρμαρα που εξάγονταν από τη νοτιοευβοϊκη περιφέρεια. Στους χρόνους του Μ.Αλεξάνδρου υποστηρίζεται ότι άρχισαν να χρησιμοποιούνται χρωματιστά μάρμαρα και οι Αλεξανδρινοί συνέτειναν πολύ στην ανάπτυξη εμπορίου σπανίων μαρμάρων. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι οι ποικιλίες των μαρμάρων ήταν τόσες πολλές ώστε δεν είναι εύκολο να τις απαριθμήσει. Και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Πλούταρχος, ο Θουκιδίδης, ο Θεόφραστος και ο Παυσανίας έχουν αναφορές για τα μάρμαρα και τα λατομεία. 

Η εξόρυξη των μαρμάρων γινόταν από ειδικούς τεχνίτες δούλους ή ελεύθερους, τους λιθοτόμους και ακολουθούσαν δύο τρόπους: τον επιφανειακό κλιμακωτό και τον υπόγειο με στοές και στενούς διαδρόμους όπως γίνεται στα λιγνιτωρυχεία Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν σιδερένια ,οι λατομίδες ή τυπίδες. Η λιθαγωγία,η μεταφορά δηλαδή των κολοσσιαίων μονόλιθων κιόνων και των ορθογωνίων ογκολίθων ήταν δύσκολη λόγω ανυπαρξίας των κατάλληλων μέσων. 

Τα μετέφεραν μέσα από χαράδρες και ράχες σε τραχείς και βραχώδεις τόπους ,όπου δε είχαν τη δυνατότητα χρησιμοποιούσαν τροχοφόρα για να φτάσουν στα παράλια του ευβοϊκού και να φορτωθούν στα πλοία για ξένες χώρες και τα ελληνικά κέντρα. Σκοπός μας είναι να περιπλανηθούμε στα βουνά να ανέβουμε πλαγιές, να κατέβουμε ρεματιές, να συναντήσουμε τους χώρους εξόρυξης του μαρμάρου, να βρούμε σημάδια που θα μας ταξιδεύσουν στο παρελθόν. 

Οδηγός μας ο φωτογραφικός φακός και οι αναφορές του Τ.Ζάππα. Ξεκινώντας από τα Στύρα ακολουθούμε το χωμάτινο δρόμο πάνω από το χωριό για να φτάσουμε στην τοποθεσία Λάκκα Πάλλη. Στην περιοχή αυτή γνωστή από τα πανάρχαια κτίσματα τα Δρακόσπιτα βρίσκεται πλήθος λατομείων. Ακολουθώντας το μονοπάτι νότια συναντάμε τις τροχειές των μέσων μεταφοράς (κυλίστρες),όλη δε η περιοχή είναι διάσπαρτη από λατομεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το λατομείο στο βάθος του οποίου υπάρχει νερό και ονομάζεται Κρύα Βρύση (Κρόϊ Φτόχτ στα αρβανίτικα) είναι από τα μικρότερα της περιοχής με ύψος δώδεκα περίπου μέτρων και διπλάσιο πλάτος. Ορθογώνιοι τεφροί ογκόλιθοι και κίονες διαφόρων διαστάσεων ακέραιοι ή θραυσμένοι καθώς και λαξευμένες λεκάνες βρίθουν στη γύρω έκταση, ορατοί ή καλυμμένοι από θαμνώδη βλάστηση. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι τα Στύρα ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο μαρμάρου. 

Τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά είναι εκείνα που βρίσκονται στην περιοχή των Καψάλων, με ύψος εικοσιπέντε μέτρα περίπου. Το δύσβατο της περιοχής δε μας επέτρεψε πιο κοντινά πλάνα, το τραχύ και επικλινές έδαφος δυσκολεύει την πορεία. Η κάθοδος δε είναι αδύνατη γιατί υπάρχουν σάρες μεγάλης έκτασης (λατύπη). Επόμενος προορισμός μας είναι το Νημποριό στα νότια των Στύρων. Η ονομασία του είναι παραφθορά των αρχαίων λέξεων εμπόριον ή εμπορείον, πρέπει να υποδηλώνει ότι ήταν τόπος με έντονη εμπορική δραστηριότητα οφειλόμενη κυρίως στην εξόρυξη, επεξεργασία και διακίνηση μαρμάρου, πιθανόν δε και στην αλιεία πορφύρας. 

Οι πορφύρες αλιεύονταν ιδιαίτερα από τους Ερετριείς και τους Στυρείς. Στην κορυφή του βουνού Πυργάρι πάνω από το Νημποριό υπάρχει μεγάλο συγκρότημα από είκοσι περίπου λατομεία. Μέσα σε εκτεταμένα ορύγματα υπάρχει πλήθος από κίονες και ορθογωνισμένους ογκόλιθους. Εντύπωση μας προκαλούν δύο κολώνες αράβδωτες λαξευμένες πάνω στο βράχο. Ορθογώνια και παραλληλεπίπεδα μάρμαρα συναντούμε διάσπαρτα στο χώρο και αναρωτιόμαστε γιατί εγκαταλείφθηκαν, αφού μας δίνουν την εντύπωση ότι οι εργάτες είναι κάπου εκεί κοντά και αναπαύονται στη σκιά των βένιων. Απ’ το χώρο των λατομείων ξεκινά η κυλίστρα, κατά μήκος της ρεματιάς προς το λιμάνι Εκεί διακρίνουμε διάφορα μικρά λαξεύματα στα οποία τοποθετούσαν ξύλινους πασσάλους και με τη βοήθεια σχοινιών αναχαίτιζαν την ορμή των κυλιόμενων μαρμάρων. 

Η επίσκεψή μας στα αρχαία λατομεία της ευρύτερης περιοχής των Στύρων τελειώνει με μία στάση για να απολαύσουμε το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα του Ευβοϊκού. Την επόμενη μέρα η ανατολή μας βρίσκει στο δρόμο προς την Κάρυστο. Απολαμβάνοντας τις ομορφιές που χαρίζει απλόχερα η φύση σ’ αυτόν τον τόπο χαράζουμε την πορεία που θα μας οδηγήσει στα αρχαία λατομεία της περιοχής, στις πλαγιές της Όχης, βόρεια της πόλης. Αυτά εντοπίζονται σε τρείς περιοχές όπου αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η λατομική δραστηριότητα: τους Κύλινδρους,τα Χαλίκια και τον Άνω Αετό, ιδιαίτερα όμως θα σταθούμε στην περιοχή με το τοπωνύμιο «Κύλινδροι». 

Ξεκινώντας από το γραφικό χωριουδάκι Μύλοι και ακολουθώντας το μονοπάτι που οδηγεί στο ορεινό καταφύγιο της Όχης, σε υψόμετρο 600 μέτρων φτάνουμε στους Κυλίνδρους, τοποθεσία που έχει πάρει την ονομασία της από τους τεράστιους κυλινδρικούς μονόλιθους κίονες που κείτονται στο σημείο εξόρυξης. Με διαστάσεις 12 μέτρα μήκος και 1,30 μ. διάμετρο δημιουργούν ερωτηματικά για την αιτία που τους άφησε –έρμαια του χρόνου- να περιμένουν αιώνες τώρα το πλοίο που θα τους παραλάβει από την Κάρυστο. Αγναντεύοντας από τη θέση αυτή ,βλέπουμε το μεσαιωνικό κάστρο Castello Rosso να δεσπόζει με μεγαλοπρέπεια πάνω από τη πόλη, σιωπηλός μάρτυρας μεταγενέστερων εποχών της ιστορίας του τόπου. 

Από την Κάρυστο οι κίονες ταξίδευαν με πλοία σε άλλα λιμάνια της Μεσογείου, στη Ρώμη και αργότερα στην Παλαιστίνη, στο Σφάξ, στη Συρία όπου διακόσμησαν τις βασιλικές παλαιοχριστιανικές. Επίσης λέγεται ότι κίονες από την Κάρυστο μεταφέρθηκαν στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Στην Αθήνα κόσμησαν την Αδριάνεια Βιβλιοθήκη. 

Το οδοιπορικό μας στα αρχαία λατομεία της Νότιας Εύβοιας μας προτρέπει να ταξιδεύσουμε με τη μηχανή του χρόνου στο παρελθόν, στον κόσμο των πρώτων καλλιτεχνών μαρμαράδων, παρακολουθώντας από κοντά την εργασία ,τον κόπο και την τέχνη των ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν πριν χιλιάδες χρόνια, έγραψαν ιστορία και εξέλιξαν μια παράδοση που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.